Co to jest padaczka? Padaczka, zwana też epilepsją, to choroba mózgu, polegająca na występowaniu powtarzających się napadów. Napady mogą mieć różną postać i wbrew potocznej świadomości nie zawsze towarzyszą im drgawki.
Niekiedy bywają prawie niezauważalne, a rozpoznanie zaś choroby następuje na podstawie odpowiednich badań diagnostycznych. Padaczka jest chorobą społeczną, cierpi na nią znaczna część populacji ludzkiej (ok. 1%). Przyczyny choroby (etiologia) są zróżnicowane. Najważniejsze z nich to: uszkodzenia mózgu powstałe w okresie życia płodowego i przy porodzie, urazy czaszki, guzy, niektóre choroby zakaźne (zapalenie opon mózgowych, toksoplazmoza), zwyrodnieniowe (choroba Alzheimera), przewlekłe nadużywanie alkoholu. W tym przypadku mówimy o tzw. padaczkach objawowych. Ostatnio sugeruje się, że odpowiedzialne za wystąpienie napadów padaczkowych mogą być niedobory hormonalne, zaburzenia psychiczne oraz podłoże genetyczne. Nie oznacza to jednak automatyzmu dziedziczenia, które występuje bardzo rzadko. Drugi rodzaj padaczek to padaczki skrytopochodne (idiopatyczne), czyli takie, w których nie udaje się ustalić przyczyn. Od padaczki dorosłych padaczkę wieku dziecięcego czy też, mówiąc szerzej, okresu rozwojowego różnią jej przyczyny (etiologia), przebieg i rokowanie oraz epidemiologia. Padaczka w wieku rozwojowym to najczęstsza przewlekła choroba neurologiczna u dzieci i młodzieży. Bardzo częstą przyczyną padaczki dziecięcej są uszkodzeniamózgu powstałe w okresie życia płodowego lub okołoporodowe. W wielu przypadkach pomimo dokładnej analizy nie udaje się ustalić przyczyny wystąpienia choroby u dziecka, co jednak nie wyklucza skutecznego leczenia. Wśród innych, specyficznych dla wieku dziecięcego przyczyn padaczki wymienić należy wady rozwojowe, guzy, krwiaki, pewne choroby metaboliczne, zakażenia. Innymi słowy, padaczka towarzyszy tu schorzeniom pierwotnym np. mózgowemu porażeniu dziecięcemu lub niektórym chorobom nerwowo-skórnym. Są również przypadki, w których przyczyną napadów padaczkowych są uwarunkowania genetyczne. Istnieją też padaczki właściwe tylko określonym przedziałom wiekowym np. okresowi noworodkowemu, niemowlęcemu, przedszkolnemu, szkolnemu itd. Nie oznacza to naturalnie, iż ustępują one samoistnie, bez leczenia po przekroczeniu przez dziecko określonego wieku. Leczenie jest zawsze konieczne, rokowanie zaś w znaczącej części przypadków pomyślne
Rozpoznanie padaczki Prawie zawsze czynnikiem powodującym powstanie podejrzenia epilepsji jest wystąpienie napadu padaczkowego. W takiej sytuacji lekarz podstawowej opieki zdrowotnej (rodzinny, pediatra) na podstawie wywiadu zebranego od pacjenta lub opiekunów kieruje nas do specjalisty, czyli neurologa. Tutaj musimy się przygotować na bardzo szczegółowe pytania (wywiad), na które w trosce o zdrowie własne bądź bliskich powinniśmy udzielić rzetelnych odpowiedzi. W dalszej części wizyty neurolog przeprowadzi zapewne tradycyjne fizykalne badanie neurologiczne, zleci dodatkowe badania laboratoryjne (np. badanie krwi, czasami hematologiczne i genetyczne) po to, aby wykluczyć inne przyczyny drgawek. Po analizie zebranego materiału neurolog skieruje nas na badanie elektroencefalograficzne, tzw. EEG, polegające na rejestracji czynności bioelektrycznej mózgu. Jest to badanie nieinwazyjne, bezbolesne i wręcz przyjazne dla badanego. Nie ma więc powodu do stresu, a duże napięcie emocjonalne może np. powodować „przekłamanie” zapisu lub dodatkowe trudności interpretacyjne.
Wynik, a ściślej – opis badania EEG, jest podstawą diagnozy i, co najważniejsze, stanowi zazwyczaj wskazanie sugerujące sposób leczenia. W pewnych sytuacjach badanie EEG nie jest wystarczające. Jeżeli taka sytuacja zaistnieje lub np. leczenie na podstawie wywiadu, badania neurologicznego, EEG okaże się nieskuteczne albo mało skuteczne, wówczas neurolog zdecyduje o rozszerzeniu diagnostyki o badanie wideo EEG i badania obrazowe: zdjęcia rentgenowskie, ultrasonografię, tomografię komputerową, magnetyczny rezonans jądrowy, badanie SPECT, PET i inne. Diagnostykę obrazową stosuje się po to, aby wykryć lub wyeliminować ewentualne nieprawidłowości w mózgu, mogące być powodem padaczki. Pamiętajmy: O tym, jakie badania dodatkowe są potrzebne, orzeka lekarz neurolog. Ordynując określone badanie, lekarz kieruje się dobrem pacjenta. Nie każde badanie, jak np. EEG, jest całkowicie obojętne dla organizmu. Jeśli leczenie zastosowane na podstawie dotychczasowych badań jest skuteczne, to z reguły nie ma potrzeby poszerzania kosztownej diagnostyki.
Rodzaje i przebieg napadów padaczkowych W świadomości potocznej jest to utrata świadomości/przytomności połączona z drgawkami ciała i wydobywanie się śliny z ust. Owszem często tak jest, ale nie zawsze. Obraz napadu zależy od miejsca w mózgu, w którym doszło do zaburzenia funkcji neuronów. Z tego punktu widzenia napady dzieli się na częściowe i uogólnione.
Napady częściowe rozpoczynają się w określonym rejonie mózgu danej półkuli i dzielą się na dwa typy: proste i złożone. W napadach prostych nie dochodzi do zaburzeń świadomości (chory je zapamiętuje). Polegają one na zaburzeniach ruchowych, mimiki twarzy, drgawkach, np. ręki, stopy itp. Inne ich objawy to: uczucie drętwienia, bólu, dziwne odczucia wzrokowe, słuchowe, węchowe (napady czuciowe); w postaci wegetatywnej pojawiają się bóle brzucha, pocenie, blednięcie/ zaczerwienienie, zaś w postaci psychicznej chory może mieć odczucie, np. przebywania poza własnym ciałem lub widzieć otaczające przedmioty w sposób zniekształcony. W napadach częściowych złożonych dochodzi już do zaburzeń świadomości i niepamięci objawów. Towarzyszą im często zaburzenia wegetatywne w formie poszerzenia źrenic i nadmiernego wydzielania śliny. Mogą przybierać różne postaci: znieruchomienie, zatrzymanie wykonywanej czynności, stan zamroczenia ze współwystępowaniem tzw. automatyzmów ruchowych (przełykanie, żucie, skubanie). Bywa, że czynności te są bardziej złożone i objawiają się rozbieraniem, myciem, „głupim gadaniem” itp. Tego rodzaju zachowania określa się też mianem aury (są to jednak napady). Bywa, że poprzedzają one wystąpienie napadu z utratą świadomości.
W napadach uogólnionych wyładowania padaczkowe następują w obu półkulach jednocześnie. Przebiegają z drgawkami lub bez. U dzieci i młodzieży najczęstsze są napady nieświadomości, trwające do około 30 sekund. Po ustaniu chory powraca do przerwanej aktywności. Bywają częste, od kilku do kilkudziesięciu dziennie. Napady atoniczne przejawiają się nagłą utratą napięcia mięśniowego, co może grozić upadkiem i urazem, np. głowy. W napadach mioklonicznych dochodzi do gwałtownych, krótkotrwałych zerwań mięśniowych. Mogą dotyczyć rąk (wypadanie przedmiotów) lub nóg (upadek na kolana). Trwają 1–5 sekund, a niekiedy występują w seriach. Z kolei napady toniczno-kloniczne wiążą się z utratą przytomności na okres 1–3 minut. Bywa, że napady te rozpoczynają się krzykiem, tułów i głowa układają się odgięciowo, a kończyny są wyprostowane i skręcone do wewnątrz. Dłonie są zaciśnięte, a gałki oczne skierowane do góry. Fazie tonicznej (trwa do 30 sekund) towarzyszy bezdech i sinica, po czym następuje głęboki wdech i zaczyna się faza kloniczna (do około 2 minut) w postaci drgawek. Pojawia się też ślinotok, a następnie faza głębokiego snu. Czasami występuje przygryzienie języka i oddanie moczu.
Napady zgięciowe – występują głównie u niemowląt. Polegają na nagłym zgięciu szyi i ramion wraz z wyrzucaniem ich do przodu. Występują nagle i często w seriach (5–100), a pojedynczy napad trwa kilka sekund.
Obraz napadu, ich częstotliwość oraz pora i okoliczności wystąpienia to bardzo cenna informacja diagnostyczna dla lekarza. Ze względów emocjonalnych może być to trudne, ale jeżeli nasze dziecko doświadcza napadu warto nagrać jego przebieg, choćby przy pomocy telefonu komórkowego i podczas wizyty pokazać lekarzowi.
Leczenie We współczesnej medycynie najczęściej stosowanym sposobem leczenia padaczki jest leczenie farmakologiczne. Statystycznie aż u około 75% pacjentów udaje się opanować chorobę przez zastosowanie leków.
Dobór leku przeciwpadaczkowego nie jest procesem łatwym. Lekarz musi tu uwzględnić nie tylko samą chorobę, ale również ewentualne schorzenia współistniejące, wiek ,płeć i charakter zajęć pacjenta, działania uboczne leku, wielkość dawki itp. Bywa niekiedy tak, że skuteczne leczenie uzyskuje się dopiero po kilku próbach z różnymi lekami i różnymi dawkami. W praktyce stosuje się zarówno terapię jednym specyfikiem, jak i dwoma lub więcej.
W pewnych przypadkach, kiedy leczenie farmakologiczne okaże się nieskuteczne, podejmuje się decyzję o leczeniu chirurgicznym. Metodą leczenia padaczki, powiązaną z interwencją chirurgiczną i stosowaną także w sytuacjach nieskuteczności terapii farmakologicznej, jest wszczepianie elektronicznego stymulatora nerwu błędnego. Trzeba pamiętać, że interwencja chirurgiczna w mózgu niesie ze sobą poważne ryzyko i w zdecydowanej większości przypadków stosuje się ją bardzo rzadko, szczegółowo analizując zagrożenia i korzyści dla pacjenta.
Leczenie alternatywne Jedyną sprawdzoną klinicznie metodą w tym zakresie jest tzw. dieta ketogenna bogata w tłuszcze, a uboga w cukry. Uzyskiwany przez nią efekt przeciwpadaczkowy polega na wywołaniu tzw. kwasicy ketonowej. Najlepsze wyniki uzyskuje się w lekoopornych padaczkach wieku dziecięcego (do 10 r.ż.). Niestety jest dość uciążliwa w stosowaniu i musi być prowadzona pod ścisłą kontrolą lekarza i dietetyka.
Wszystkie inne metody, np.: akupunktura, homeopatia, ziołolecznictwo, aromaterapia nie mają naukowo potwierdzonej skuteczności. Przestrzegamy przed stosowaniem zabiegów pseudomedycznych (bioenergoterapia), szczególnie wówczas, gdy ktoś zaleca odstawienie dotychczasowego leczenia.
Leki i ich dawkowanie W okresach pomiędzy wizytami kontrolnymi u neurologa, leki przeciwpadaczkowe wypisać może lekarz rodzinny. Warto w tym względzie poprosić neurologa o stosowne zaświadczenie. Niektóre leki przeciwpadaczkowe mogą wykazywać wzajemny wpływ na inne leki, przyjmowane albo okazjonalnie (np. z powodu grypy), albo stale, z racji choroby współistniejącej. Zawsze więc należy poinformować lekarza ordynującego inne leki o fakcie przyjmowania środków przeciwpadaczkowych, a na jego prośbę pokazać ulotkę znajdującą się w opakowaniu.
W procesie farmakoterapii padaczki bardzo ważna jest regularność przyjmowania leków w dawkach zaleconych przez neurologa. Współczesne leki przeciwpadaczkowe mają prawie zawsze postać tabletek, kapsułek, niekiedy granulatów – są więc łatwe do podania. Trzeba jednak pamiętać, iż nie wszystkie są rozpuszczalne lub podzielne. Zalecamy zatem uważne przeczytanie dołączonej do opakowania ulotki, a w razie wątpliwości należy zapytać lekarza lub farmaceutę. Dla niemowląt i małych dzieci dostępne są leki w postaci syropów o przyjemnym smaku.
U starszych dzieci i młodzieży powinniśmy kreować nawyk do regularnego przyjmowania leków. Warto zadbać, aby odpowiedni ich zapas znalazł się w przedszkolu/szkole lub u dziadków, opiekujących się naszym dzieckiem.
Jeżeli przypadkowo zdarzy się nam pominąć dawkę leku, a zbliża się już pora przyjęcia kolejnej – nie należy ich łączyć.
Czytając dołączone do leków przeciwpadaczkowych ulotki w części dotyczącej tzw. działań niepożądanych możemy odnieść przygnębiające wrażenie. Pamiętajmy jednak, że występują one z różną częstotliwością (jedne bardzo rzadko, inne częściej), zaś producenci mają obowiązek wyszczególnienia wszystkiego, co zauważyli w badaniach klinicznych i zazwyczaj czynią to „na wyrost”. Dla uspokojenia – przeczytajmy listę potencjalnych działań niepożądanych w popularnej, dostępnej bez recepty aspirynie!
Jeżeli jednak zauważymy u siebie lub podopiecznego coś niepokojącego i nawet tylko kojarzącego się z przyjmowanym lekiem, trzeba jak najszybciej skonsultować się z neurologiem, który może podjąć decyzję o modyfikacji dawki lub zmianie leku.
Czy padaczkę można wyleczyć? Jeśli rozumieć to pytanie w kategoriach wyleczenia grypy/anginy to niestety nie zawsze. Są pewne rodzaje padaczek, w których taki sukces terapeutyczny jest możliwy. Istnieją również takie, w których o wyleczeniu możemy mówić w przypadkach: eliminacji lub znaczącej redukcji napadów, wiążącej się jednak z konicznością przyjmowania leków. Bywa czasami również tak, że chory jest wolny od napadów, nie musi przyjmować leków, ale wciąż pozostają nieprawidłowości w zapisie EEG.
Gdy jednak zdarzy się napad
Co robić?
- przede wszystkim należy zachować spokój,
- przenieść chorego w bezpieczne miejsce (np. z dala od ruchu ulicznego, wody, niebezpiecznych przedmiotów),
- ułożyć na boku, podłożyć coś miękkiego pod głowę, rozluźnić ubranie, zwłaszcza w okolicach szyi,
- poczekać, aż napad ustąpi (opis napadu, czas jego trwania to ważna informacja dla lekarza),
- po ustąpieniu napadu chory może być senny lub niekiedy pobudzony; nie należy używać wobec niego siły, lecz pozwolić mu na chwilę wypoczynku,
- pozostać z chorym, aż do odzyskania przez niego pełnej sprawności,
- większość napadów ustępuje po 2–3 minutach; jeśli napad przedłuża się do ponad 7 minut, powinniśmy wezwać pogotowie.
CZEGO NIE ROBIĆ?
- nie powstrzymywać siłą rąk i nóg chorego,
- nie otwierać zaciśniętych szczęk, nawet jeśli krwawi pogryziony język,
- nie wkładać żadnych przedmiotów do ust,
- nie cucić, np. przez polewanie wodą,
- nie budzić po napadzie przez potrząsanie, uderzanie itp.
W przypadku napadów częściowych polegających na zaburzeniach zachowania, bezładnych ruchach i chodzeniu wystarczy usunąć przedmioty, o które chory mógłby się np. potknąć, dyskretnie i delikatnie wyprowadzić do innego pomieszczenia, co zapewni nam i choremu pewną intymność. Po ustąpieniu napadu należy nawiązać z chorym życzliwy kontakt.
Informacje czerpane: odnaleźć SIEBIE
